Đền Dâu

Đền Dâu, tọa lạc tại phường Nam Sơn, thành phố Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình, là một di tích lịch sử văn hóa quan trọng, gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu Liễu Hạnh—một trong "tứ bất tử" trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Đền không chỉ là nơi thờ phụng linh thiêng mà còn phản ánh sâu sắc lịch sử và văn hóa của vùng đất Ninh Bình.

1. Lịch sử hình thành và ý nghĩa

     Đền Dâu, còn được gọi là "Tang Dã Linh Từ" (Đền thiêng nương Dâu), được xây dựng để thờ Mẫu Liễu Hạnh—một vị thánh trong "tứ bất tử" của tín ngưỡng Việt Nam. Theo truyền thuyết, Mẫu Liễu Hạnh đã hóa thân thành người con gái, dạy dân địa phương trồng dâu, nuôi tằm và giúp nghĩa quân Tây Sơn đánh giặc ngoại xâm. Đền Dâu gắn liền với những sự kiện lịch sử quan trọng, như việc Chúa Trịnh Tùng phò tá vua Lê, vượt đèo Ba Dội để đánh ra Đông Kinh (Hà Nội) và nghỉ lại tại đền vào năm 1592. Năm 1788, Hoàng đế Quang Trung tập kết hơn 10 vạn quân ở Tam Điệp, dựng hành cung ngay tại Đền Dâu trước khi tiến ra Bắc đánh quân Thanh.

2. Kiến trúc và cảnh quan

     Đền Dâu tọa lạc trên một khu đất cao, hướng Đông Nam, với thế phong thủy đẹp:

• Phía trước: Núi Hồng Ngọc làm án.
• Phía sau: Núi Chong Đèn làm hậu chẩm.
• Bên trái: Núi Ngang (Hoành Sơn) làm Thanh Long.
• Bên phải: Núi Béo làm Bạch Hổ.

     Đền gồm ba cung chính:

• Cung Đệ Tam: Trang trí với 4 hàng cột gỗ lim, tổng cộng 16 cột, tất cả đều được làm bằng gỗ lim sơn son thếp vàng.
• Cung Đệ Nhị: Thờ Hội đồng tứ phủ (Thiên phủ, Nhạc phủ, Địa phủ và Thoải phủ), có 12 cột đá xanh, hình vuông nguyên khối, trên cột ghi các câu đối tán dương công đức của Thánh Mẫu và sự tích Hoàng đế Quang Trung bái kiến đền.
• Cung Đệ Nhất: Nơi thờ chính, với kiến trúc bề thế và trang nghiêm.

     Kiến trúc đền Dâu thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa nghệ thuật điêu khắc gỗ và đá, phản ánh trình độ kỹ thuật cao của người Việt cổ.

3. Lễ hội Đền Dâu

     Hằng năm, từ ngày 15 tháng Giêng đến hết ngày 3 tháng 3 âm lịch, Đền Dâu tổ chức lễ hội lớn, thu hút đông đảo du khách thập phương. Ngày 15 tháng Giêng được coi là ngày đặt hom dâu và cũng là ngày mừng vua Quang Trung chiến thắng khải hoàn. Lễ hội bao gồm hai phần:

• Phần lễ: Gồm lễ rước kiệu, dâng hương và đọc văn tế, nhằm bày tỏ lòng biết ơn và tôn kính đối với Thánh Mẫu Liễu Hạnh và các vị anh hùng dân tộc.
• Phần hội: Diễn ra nhiều hoạt động văn hóa, thể thao và trò chơi dân gian như đấu vật, kéo co, hát chèo, múa rối nước, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia.

     Lễ hội Đền Dâu không chỉ là dịp để tưởng nhớ lịch sử mà còn góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của địa phương.

4. Giá trị văn hóa và lịch sử

     Đền Dâu là minh chứng cho tinh thần yêu nước và lòng biết ơn của người dân đối với các vị anh hùng đã hy sinh vì độc lập dân tộc. Đồng thời, đền cũng là nơi lưu giữ và truyền bá các giá trị văn hóa, nghệ thuật truyền thống, góp phần quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ về lịch sử và bản sắc dân tộc. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của đền không chỉ góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc mà còn thúc đẩy phát triển du lịch và giáo dục lịch sử cho các thế hệ mai sau.

5. Bảo tồn và phát huy

     Nhận thức được tầm quan trọng của Đền Dâu, chính quyền và người dân địa phương đã và đang thực hiện nhiều biện pháp bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Các hoạt động trùng tu, tôn tạo đền được tiến hành thường xuyên, đảm bảo giữ nguyên kiến trúc và cảnh quan ban đầu. Bên cạnh đó, việc tổ chức lễ hội và các hoạt động văn hóa tại đền cũng được chú trọng, nhằm thu hút du khách và nâng cao nhận thức cộng đồng về việc bảo vệ di sản văn hóa.

6. Kết luận

     Đền Dâu tại phường Nam Sơn, thành phố Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình là một di tích lịch sử văn hóa có giá trị, gắn liền với tín ngưỡng thờ Mẫu Liễu Hạnh và các sự kiện lịch sử quan trọng. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của đền không chỉ góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc mà còn thúc đẩy phát triển du lịch và giáo dục lịch sử cho các thế hệ mai sau.